ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته منشيات عالمي سطح تي عوام الناس کي پنهنجي وڪڙ ۾ ورتو آهي، پر ايشيا ۽ خاص ڪري پاڪستان انهيءَ برائي جي وڏي گهيري ۾ ورتل آهي. گذريل ٻن ڏهاڪن کان پاڪستان ۾ منشيات جهڙي لعنت وڌيڪ زور وٺندي پئي وڃي. منشيات بابت هڪ ايشين اداري جي رپورٽ موجب پاڪستان منشيات جي استعمال ۾ هن وقت پوري ايشيا ۾ پهرين نمبر تي آهي. پاڪستان منشيات جي نه رڳو واهپي پر اسمگلنگ ۾ به ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ اڳڀرو آهي. رپورٽ موجب 1980ع واري ڏهاڪي ۾ پاڪستان هيروئن جي موجودگي جو دنيا ۾ سڀ کان وڏو ملڪ طور سڃاتو ويندو هو. 90ع واري ڏهاڪي ۾ پاڪ-افغان بارڊر ذريعي ملڪ ۾ افغانين جي آمدرفت سبب پڻ انهيءَ ڪاروبار کي هٿي ملي. پاڪستان ۾ منشيات بابت سروي ڪندڙ هڪ اداري موجب پاڪستان هيروئن سان گڏ آفيم جي ڪاروبار ۽ واهپي ۾ پڻ ٻين ملڪن کان اڳڀرو نظر اچي ٿو. رپورٽ جي انگن اکرن موجب پاڪستان ۾ ساليانو 50 ٽن آفيم واپرائجي ٿو جنهن جو 80 سيڪڙو افغانستان سميت پاڙيسري ملڪن مان گهرايو وڃي ٿو. پاڪستان جي مارڪيٽ لاءِ لڳ ڀڳ ڏيڍ کرب رپين جي منشيات ساليانو پيدا ٿيندي آهي. رپورٽ موجب پاڪستان ۾ 1980ع ڌاري ڪُل آبادي جو 7 سيڪڙو نوجوان نشو واپرائيندا هئا، جيڪو 20 سالن اندر حيرت انگيز واڌ سان 60 سيڪڙو تائين وڃي پهتو آهي. پاڪستان ۾ منشيات جي واهپي ۾ واڌ جو سبب غربت، بيروزگاري، جهالت ۽ ڪرپشن جهڙا عنصر بيقابو هجڻ ڄاڻايو وڃي ٿو ۽ منشيات استعمال ڪندڙ نوجوانن جي اڪثريت به غريب ۽ هيٺين طبقي سان تعلق رکي ٿي. اڪثر ٿيندو ئي آهي جو ماحول ۽ حالتن کي منهن نه ڏئي سگهندڙ ئي نشو واپرائڻ تي مجبور ٿيندا آهن ۽ پوءِ اُهي پنهنجي پهچ کان به وڌيڪ نشي واريون شيون خريد ڪري استعمال ڪندا رهندا آهن. پاڪستان يا ان ۾ سنڌ ۾ منشيات جي واهپي جو ذڪر ڪجي ته ٽيِن ايجر يعني 13 سالن کان 45 سالن جي ڄمار جا ماڻهو وڌ کان وڌ نشو واپرائيندا آهن، جڏهن ته 45 کان 60 سالن تائين جي ڄمار جا ماڻهو ان جي اڌ حصي جيترو نشو ڪندا آهن. نشو واپرائيندڙن ۾ نه رڳو مرد پر عورتن جو به وڏو انگ ملوث ٿي رهيو آهي. جنهن ۾ نئين ٽهي جون عورتون حُقو، مين پڙيون ۽ گورين سميت ٻين نشي وارين شين جون عادي ٿينديون پيون وڃن. اهڙي ريت سنڌ جي هر شهر، ڳوٺ، هر وستي، توڙي واهڻ واهڻ ۽ گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ منشيات پکڙجي چڪي آهي. جنهن سبب نوجوان طبقو منشيات جهڙي لعنت ۾ ڦاسندو پيو وڃي، سگريٽ، مين پڙي، گٽڪو، پان سميت هيروئن، آفيم، چرس ۽ شراب کُلي عام وڪرو ٿئي ٿو ۽ نوجوانن جو وڏو انگ استعمال ڪري رهيو آهي پر حڪومت طرفان نشي کي روڪڻ لاءِ ڪي به اُپاءَ نه ورتا ويا آهن، حڪومت تمباڪو نوشي کي روڪڻ لاءِ هڪ آرڊيننس جاري ڪيو، جنهن تي پڻ هن مهل تائين عمل نه ڪرائي سگهي. اسان جو نوجوان طبقو جيڪو مين پڙي، گٽڪو تمام گهڻو استعمال ڪري رهيو آهي، جنهن جي کائڻ سان نوجوانن ۾ وات ۽ ڦڦڙن جي ڪينسر جهڙيون خطرناڪ بيماريون پيدا ٿين پيون، پر ٻئي پاسي ان جي روڪٿام لاءِ ڪي به اُپاءَ ناهن. اسان جي سنڌ ڌرتي تي منشيات جو استعمال هاڻي عام ڳالهه بڻجي ويو آهي، جنهن جو استعمال اڪثر اسڪولن، ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ عروج تي اچي ويو آهي ۽ نوجوان نسل بغير ڊڄ ڊپ جي انهن خطرناڪ شين واهپي ۾ ملوث ٿيندو پيو وڃي. اهي نوجوان جيڪي منشيات جا عادي بڻجي ويا آهن جن جو مستقبل هن وقت داءُ تي لڳل آهي. اهي منشيات جا عادي نوجوان پنهنجي ضرورت پوري ڪرڻ لاءِ گهرن، دڪانن مان چوري، ڦرون ۽ ڌاڙن جهڙا ڏوهه ڪرڻ لاءِ پڻ ميدان ۾ اچڻ شروع ٿي ويا آهن. انهن سمورين براين جو اصل ڪارڻ ڏسجي ته اُهو آهي سنڌ ۾ تعليم جي کوٽ. جيستائين سنڌ ۾ تعليم عام نه هوندي ۽ مستقبل لاءِ بهتر رهنمائي جا منصوبا نه هوندا تيستائين انهن ڏوهن واري دنيا مان نوجوان نسل کي نٿو ڪڍي سگهجي. ان کان علاوه بيروزگاري ختم ڪري منشيات جي واهپي کي ٻنجو ڏئي سگهجي ٿو، ڇاڪاڻ ته بيروزگاري ۽ مستقبل کان گمراهه نوجوان ئي نشي ڏانهن وڌن ٿا. منشيات نه رڳو نوجوان نسل پر ائين کڻي چئجي ته انسانيت جي دشمن آهي، اهو ڪو علائقائي ملڪي نه پر عالمي مسئلو آهي، ساليانو لکين جانيون ۽ لکين گهر تباهه ٿي چڪا آهن ۽ اڃا به ٿيندا پيا وڃن. اڪثر والدين پنهنجي ٻارن کي وڌ کان وڌ سهولتون ڏيڻ جي خاطر پاڻ ايترا مصرف ٿي ويندا آهن، جو ٻارن کي وقت نه ڏئي سگهندا آهن ۽ اولاد کي پنهنجي نگراني کان پري رکڻ سبب ئي نئون نسل نشي ڏانهن وڌندو آهي. منشيات جهڙا انسان دشمن منصوبن کي ختم ڪرڻ لاءِ حڪومت کي ڪي منصوبا جوڙڻ گهرجن ته جئين اهڙين براين جو مڪمل خاتمو آڻي سگهجي.
هو پنهنجي اصلي حالت ۾ اچي عام ماڻهو وانگر زندگي گذاري سگهن، منشيات جي عادي ماڻهن کي بهترين ماحول ڏيڻ لاءِ پارڪن ڏانهن وٺي وڃڻ گهرجي ته جيئن انهن جو ذهن تبديل ٿي سگهي، والدين ۽ آس پاس جي ماڻهن کي گهرجي ته انهن سان پيار سان ڳالهين ۽ انهن جي ننڍي ننڍي غلطين کي درگذر ڪن ته جيئن انهن کي سٺو محسوس ٿئي. نوجوان مان نشو ختم ڪرڻ لاءِ انهن کي خاندان جي سٺن ۽ ڪامياب ماڻهن جو مثال ڏئي سمجهايو ته جيئن هُو به پاڻ کي بهتر انسان بڻائڻ جي ڪوشش ڪن. جڏهن ته والدين کي گهرجي ته اهڙن ماڻهن جي جلد شادي نه ڪرائين ته جيئن هُو ٻئي جي زندگي به برباد نه ڪري سگهي. اسان سڀني جو فرض آهي ته آس پاس ۾ جيڪي به منشيات جا اڏا يا نشي آور شيون هجن انهن خلاف قانون کي آگاهه ڪيو ته جئين انهن کي پاڙ مان پٽي ٻاهر ڪڍي اڇلائجي سگهجي، ائين ڪرڻ سان هڪ علائقو نه پر پوري ملڪ مان انهي بُرائي کي ختم ڪري سگهجي ٿو.
حڪومت سان گڏوگڏ عام ماڻهو کي به ان بُرائين کي ختم ڪرڻ لاءِ فرض سمجهي پنهنجي پنهنجي علائقي مان ننڍن ننڍن بُرائين کي ختم ڪرڻ شروع ڪن ته جيئن اُهي بُرايون اڳيان نه وڌي سگهن، انهن ماڻهن کي پر سُڪون ماحول جي ضرورت هوندي آهي، جيڪڏهن انهن کي پر سُڪون ماحول ڏنو وڃي ته هُو جلد کان جلد عام ماڻهو جيان زندگي گذارڻ شروع ڪندا. حڪومت کي گهرجي ته بُرائين کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪمپلين سينٽر قائم ڪيا وڃن. منشيات جي واهپي جون، جتي شڪايتون ملن ته جئين انهن علائقن ۾ ڪارروائي ٿي سگهي. ڇاڪاڻ ته منشيات جو خاتمو بنيادي طور تي رياست جي ذميواري هجي ٿو ۽ جڏهن رياست ذميواري پوري نه ڪندي ته پوءِ ائين منشيات جي واپرائڻ ۾ واڌارو ٿيندو رهندو ۽ نسلن جا نسل تباهه ۽ برباد ٿي ويندا جنهن لاءِ اسان سڀني جو فرض آهي ته منشيات جي خاتمي لاءِ گڏيل طور ڪوششون وٺون.
