وزيراعظم نواز شريف ۽ سندس ڀارتي هم منصب نريندر مودي ٻنهي ملڪن جي ٻه طرفي لاڳاپن کي معمول تي آڻڻ ۽ ملاقات ڪرڻ ۾ تقريبن 14 مهينا لڳائي ڇڏي. نيٺ روسي شهر اوفا ۾ ٻنهي اڳواڻن جي ملاقات بعد تعلقات ۾ بهتري جي اُميد هڪ دفعو پيدا ٿي آهي.ماضي ۾ اهڙا ڪيئي موقعا آيا، جڏهن ٻنهي پاڙيسري وزيراعظمن پنهنجي رشتن کي مضبوط ڪرڻ جو عهد ڪيو پر اُهي به وفا نه ٿي سگهيا.ان ۾ سڀ کان پهرين ڪشمير جي مسئلي جي ڪري معاملا خراب ٿيڻ جو تاثر ملندو هو پر ڳالهه دهشتگردي جي مسئلي تي اچي بيهي رهي ٿي.اسان ماضي ۾ ٿيندڙ ڪوششن جي تفصيل ۾ وڃڻ بجاءِ وزيراعظم نواز شريف ۽ سندس ڀارتي هم نصب نريندر مودي جي اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ تعلقات ۾ بهتري جي ڪوششن ۽ تلخين جو مختصر جائزو وٺون ٿا.
2013ع جي عام چونڊن ۾ وزيراعظم نواز شريف ملڪ جي معاشي حالتن کي بهتر بڻائڻ جي لاءِ ڀارت سان تعلقات کي بهتر ڪرڻ جي ضرورت تي زور ڏنو. جڏهن ته ڀارت ۾ 2014ع جي چونڊن ۾ نريندر مودي اقتدار سنڀاليو ۽ ٻنهي اڳواڻن جي دهلي ۾ ملاقات ٿي.وزيراعظم مودي جي تقريب حلف برداري ۾ وزيراعظم نوازشريف به شريڪ ٿيو ۽ ٻنهي جي 27 مئي تي ملاقات ٿي، جنهن ۾ مودي دهشتگردي تي ڳڻتي جو اظهار ڪيو ته نواز شريف پڻ ڇڪتاڻ گهٽ ڪرڻ تي زور ڀريو.انهيءَ ملاقات ۾ ٻنهي اڳواڻن سيڪريٽري خارجه سطح تي رابطا قائم رکڻ تي اتفاق ڪيو ۽ ان کانسواءِ ڳالهه اڳتي وڌي نه سگهي بلڪه ٻن مهينن کانپوءِ ان کان به پوئتي هلي وئي. جڏهن 12 آگسٽ تي وزيراعظم نريندر مودي پاران ڪشير جي دوري دوران پاڪستان تي جنگ جو الزام ان وقت هنيو ويو، جڏهن ٻنهي اڳواڻن جي درميان خط ۽ تحفن جي ڏيڻ جي برعڪس لائين آف ڪنٽرول ۽ ورڪنگ بائونڊي تي ٻنهي ملڪن جي سيڪيورٽي فورسز جي وچ ۾ جهڙپن جو سلسلو هڪ وقفي بعد ٻيهر شروع ٿي چڪو هو. ان کانپوءِ 18 آگسٽ تي ڀارت ۾ پاڪستان جي هاءِ ڪمشنر عبدالباسط ڀارت ۾ ڪشمير جي عليحدگي پسند اڳواڻن سان ملاقات ڪئي ۽ ان جي ردعمل ۾ ڀارت 25 آگسٽ تي سيڪريٽري سطح تي مقرر ڪيل ڳالهين کي رد ڪرڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو.
انهيءَ دوران پاڪستان ۾ عمران خان ۽ طاهر القادري پاران اسلام آباد ۾ ڌرڻن جي شروعات ٿي چڪي هئي، جنهن جي ڪري مسلم ليگ (ن) جي حڪومت اندروني دٻاءُ جو شڪار ٿي وئي ۽ ڳالهه جنرل راحيل شريف کان مدد گهرڻ تائين وڃي پهتي. انهن حالتن ۾ ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ ٻيهر ڳالهيون شروع ٿيڻ جو امڪان ختم ٿي چڪو هو. جيئن ته پاڪستان جي صوبي پنجاب ۾ تيز برسات ۽ ٻوڏ ۾ ٿيندڙ نقصان تي وزيراعظم مودي پنهنجي هم منصب کي خط ضرور لکيو ۽ مدد جي پيشڪش به ڪئي.
انهيءَ مهيني 27 سيپٽمبر تي ملڪ ۾ سياسي عدم استحڪام ۾ ورتل وزيراعظم نواز شريف اقوام متحده جي جنرل اسيمبلي جي خطاب ۾ ڪشمير جي مسئلي تي کلي ڳالهايو ۽ ڀارت کي امن جي ڪوششن ۾ سنجيده نه ٿيڻ تي تنقيد جو نشانو بڻايو. ڀارتي وزيراعظم مودي چيو ته پاڪستان سان ڳالهه ٻولهه جي لاءِ تيار آهيون پر پاڪستان کي تشدد کان آجو ماحول مهيا ڪرڻ گهرجي. ٻنهي اڳواڻن جي وچ ۾ نيويارڪ ۾ ان موقعي تي ملاقات نه ٿي سگهي.
ان کانپوءِ ٻنهي اڳواڻن جي وچ ۾ باضابطه ملاقات جو موقعو نومبر ۾ نيپال جي گادي واري هنڌ کٽمنڊو ۾ سارڪ ڪانفرنس جي دوران ٿيو پر اجلاس کان اڳ ۾ پاڪستان پاران ڪشمير مسئلي تي پنهنجي موقف ۾ سختي آڻڻ سبب ٻنهي اڳواڻن جي وچ ۾ ڪجهه جملن جي ڳالهه ٻولهه کان وڌيڪ اڳيان وڌي نه سگهي.
ان کان اڳئين مهيني ڊسمبر ۾ پاڪستان جي شهر پشاور ۾ فوجي اسڪول تي طالبان حملي ۾ 140 کان وڌيڪ ماڻهو شهيد ٿي ويا. ان کانپوءِ ملڪ جي صورتحال تبديل ٿي وئي. عمران خان پنهنجو ڌرڻو ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو. ان سان گڏوگڏ ملڪ ۾ ويڙهاڪن خلاف قومي ايڪشن پلان سامهون آيو ۽ قومي معاملن ۾ فوج جي ڪردار ۾ وڌيڪ اضافو آيو.
ان واقعي کانپوءِ ڀارتي وزيراعظم مودي پاران مذمت ڪئي وئي ۽ فيبروري ۾ وزيراعظم نواز شريف سان ٽيليفون تي ڳالهه ٻولهه به ڪئي ۽ ان جي نتيجي ۾ هڪ پيش رفت ان وقت ٿي جڏهن مارچ جي پهرين هفتي ۾ ڀارتي سيڪريٽري خارجه ايس جي شنڪر ٻن ڏينهن جو اسلام آباد وارو دورو ڪيو ۽ چيو ته سرحدن تي امن قائم رکڻ انتهائي ضروري آهي.
ان دوري کي پيش رفت چيو ويو پر ڏسندي ئي ڏسندي ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ تعلقات خراب کان خراب تر ٿيندا ويا جنهن ۾ اپريل مهيني ۾ پاڪستان ۾ عدالت ثبوت نه ملڻ تي پهرين ممبئي حملي ڪيس ۾ گرفتار ذڪي الرحمان لکوي کي آزاد ڪري ڇڏيو ۽ ان تي ڀارت احتاجج ڪيو ۽ معاملي کي سيڪيورٽي ڪائونسل ۾ کڻڻ جو اعلان ڪيو ۽ پاڪستان پاران اها ڳالهه سامهون آئي ته ڀارتي انٽيليجنس ”را“پاڪستان ۾ دهشتگردي جي ڪاررواين ۾ ملوث آهي.
اڃان معاملو ٿڌو ئي نه ٿيو هو ته ڀارتي وزير مملڪت براءِ اطلاعات و نشريات راجيه ورڌن سنگهه راٺوڙ برمي سرحد جي اندر ڀارتي فوج جي ڪاررواين کي پاڪستان سميت ٻين ملڪن جي لاءِ هڪ پيغام قرار ڏنو، جتي ڀارت مخالف شدت پسند نظريات وارا ماڻهو رهندا آهن.
ڀارتي وزير مملڪت جي بيان کانپوءِ ٻنهي ملڪن جا تعلقات انتهائي خراب ٿي ويا. ڪنهن به امڪاني جارحيت جي صورت ۾ جوهري هٿيار استعمال ڪرڻ جون ڳالهيون به ٿيون. جون ۾ ئي آمريڪا پاڪستان ۽ ڀارت جي وچ ۾ هلندڙ ڇڪتاڻ ختم ڪرڻ جي لاءِ اعليٰ سطح تي ڪوششون شروع ڪيون ۽ آمريڪي وزير خارجه صورتحال تي وزيراعظم نواز شريف سان ٽيليفون تي ڳالهه ٻولهه ڪئي ۽ ان کانپوءِ وزيراعظم مودي پنهنجي پاڪستاني هم منصب سان ٽيليفون تي ڳالهه ٻولهه ڪئي ۽ رمضان مهيني جي شروعات تي کيس مبارڪباد ڏني، جنهن بعد ڇڪتاڻ ۾ ٿوري گهٽتائي پڻ آئي، هاڻي سوال اهو آهي ته ڇا ڳالهه نواز مودي ڳالهين کان اڳيان وڌندي؟
ان دوران پاڪستان جي سڀ کان وڏي شهر ڪراچي جي سڀ کان وڏي پارٽي متحده قومي موومينٽ جي ڀارت سان عسڪري تعلقات جون خبرون نمايان رهيون ۽ ان سان گڏوگڏ پاڪستان جي افغانستان ۾ قيام امن جي لاءِ افغان طالبان کي ڳالهين جي ميز تي آڻڻ لاءِ خبرون پڻ هلنديون رهيون.ان کانپوءِ جولاءِ ۾ ڀارتي وزيراعظم ۽ وزيراعظم نواز شريف جي روسي شهر اوفا ۾ ملاقات ٿي آهي. اها ملاقات شنگهائي تعاون تنظيم جي اجلاس جي موقعي تي ٿي. ان تنظيم جا ٻه اهم ملڪ چين ۽ روس ٻئي خطي ۾ امن چاهين ٿا جڏهن ته پاڪستان ۽ ڀارت ٻئي ان تنظيم جي مستقل ميمبر ٿيڻ جا خواهشمند آهن.
وزيراعظم نوازشريف ۽ مودي وچ ۾ ٿيل ملاقات کي عالمي دٻاءُ جو نتيجو به چئي سگهجي ٿو پر سبب ڪو به هجي پر اهو هڪ مثبت قدم آهي. هاڻ اسان کي ڏسڻو آهي ته هي گرمجوشي ڪيتري دير تائين جاري رهي ٿي ۽ ڇا خطي ۾ ٻنهي پاڙيسرين جي وچ ۾ دوستي اختتام پذير ٿيندي يا پوءِ 1947ع کان هينئر تائين تعلقاتن جي دائري ۾ وري ٻُڙي تي پڄاڻي تي پهچندي.ان ملاقات کانپوءِ ٻنهي ملڪن جي گڏيل اعلان ۾ هڪ نڪتي جي شديد کوٽ هئي ۽ اُها اِها ته ٻه ڏينهن اڳ ۾ پاڪستان جي سياحتي هنڌ مري ۾ افغان طالبان ۽ افغان حڪومت جي وفدن وچ ۾ ٿيل ڳالهين ۾ هڪ ٻئي جي خلاف ڪنهن به وڏي ڪارروائي نه ڪرڻ جو به فيصلو ڪيو ويو. ٻنهي تسليم ڪيو ته ان دوران ناراض عنصرن يا ان جي مخالفن پاران هڪ اڌ حملي کي رد نٿو ڪري سگهجي. هاڻ ٻئي ملڪ چڱي طرح سمجهن ٿا ته ناراض عنصر ڪهڙا ٿي سگهن ٿا.
