تعليم جي اھميت کان واقف قومون سڀ کان وڌيڪ اھميت انھن جي ايندڙ ۽ نئين نسل کي ڏينديون آھن. ته کين اڳتي ھلي دنيا کي فتح ڪرڻو ھُوندو آھي. تعليمي قومون اڄ دنيا جي ڪھڙي منزل ۽ مقام تي آھن اڄ اُھي اسان جي سامھُون آھن, ته ڪيئن اُھي قومون تعليم يافته ٿي اڄ دنيا جي گول نقشي تي مالڪ ٿي حُڪمرانيون ڪري رھيون آھن. ته اُھي قومون به اسان جي اکين کان اُلجھيل ناھن جن قومن تعليم کي خالي چند اکرين سان سھيڙيل لفظ سمجھي ٺُڪرايو ۽ اڄ اُھي قومون ويران ۽ تباھ ٿي ختم ٿي ويون, انھن قومُن جو وجود ڊائناسارز وانگر ڌرتي جي نقشي تان صديون پھريان ھميشه ھميشه جي لا۽ فنا ٿي ويو. تعليم يافته قومُن جو مڪمل ذھني عامادگي سندس نسل کي تعليم ۽ فقط تعليم ڏيارڻ ۽ کين ڌرتي تي عزت سان زندگي جيئڻ جو پورو پورو حق ڏيڻ آھي. دنيا جي ترقي يافته ملڪن ۽ کنڊن ۾ جھڙوڪ يورپ, لنڊن, آمريڪا, آسٽريليا ۽ ٻين مُلڪن ۽ کنڊن پنھنجي تعليمي ادارن ۾ رڳو پڙھڻ ۽ لکڻ ئي ڪافي نه سمجھيو ويندو آھي, پر ٻارن جي روحاني, سماجي ۽ اخلاقي تربيت جي پڻ خاص اھميت ڏني ويندي آھي. ۽ اھڙي تربيت جي نتيجي ۾ سُٺا بااخلاق خلق جي خدمت جي جذبي سان ڀرپور سماجي اڳواڻ ۽ سياسي اڳواڻ پيدا ٿين ٿا. پر اسان جي ھن سماج ۾ اسڪولن اندر فقط ڪتابن اندر ڇپيل سبقن کي مھارتُن, صلاحتين, تربيتُن ۽ اخلاقياتُن کان وڌيڪ اھميت ڏني ويندي آھي, جنھن سسٽم جا پيروڪار تباھه قومون جو حصو ھُوندا آھن. سنڌ ۾ ڪو به اڪيلو اسڪول ناھي جنھن ۾ مھارتُن, صلاحتين, تربيتُن, اخلاقياتُن, ۽ اداڪاري جي سھاري شاگردن کي تعليمي سکيا ڏني وڃين. پر حوش ۽ حواس ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏيندا جڏھن نگاھون شھدادپور شھر ۾ پيئراگن اسڪولز نالي تعليمي اداري تي پونديون! جتي يورپ, آمريڪا, لنڊن ۽ ٻاھرين ترقي يافته مُلڪن جھڙي اھڙي قسم جي تربيت جو ماحول جڙيل آھي. پيئراگن اسڪول شھدادپور ۾ اٺين ڪلاس جو شاگرد پڙھندڙ اسد الله پنجارو به اُنھي اداري جو ذميوار شاگردن مان ھڪ آھي. اسد الله پنجارو جو والد محمد پريل پنجارو پاڻ خُد به تعليم جي مقصد جي شعبي سان وابسطه نھايت پيارو ماڻھُون آھي. سندس دل اسد الله کي دنيا جي بھترين شخصيتن جي نالن جي فھرستن ۾ ڏسڻ چاھي ٿو. اسد الله پنجارو پنھنجي اسڪول جي سُٺن شاگردن ۾ شمار ٿئي ٿو, سندس ڪرگردگي سڄو سال بھتر رھي ٿي. اسد الله پنجارو ۾ اڳواڻي واريون صلاحيتون ڀرپور نموني سان موجود آھن, ۽ انھن صلاحيتن ۾ وڌيڪ نکار ۽ خوبصورتي آڻڻ ۾ ھن جي پسنديده ۽ بھترين استاد منظور علي ٿھيم جو وڏ ھٿ آھي. پيراگن اسڪولز جو ڊائريڪٽر مصطفي نظاماڻي اسڪول جي ترقي جي لا۽ ھر اُھو ممڪن قدم کنيو آھي جيڪو ڪو ٻيو تعليمي ادارو ھلائيندڙ شخص سوچي نه نٿو سگھي. سُٺا ٽرينرز گھُرائڻ, سنڌي ڪلچر ڏينھن ملھائڻ اسڪول ۾ انگريزي ٻولي ڳالھائڻ, ساليانا اسڪومز تربيتي پروگرام ڪوٺائڻ, شاگردن کي جديد ٽيڪنوليجز سان تعليم ڏيڻ ۽ اداڪاري جي ڪلا سان شاگردن جي روح ۾ اخلاقي ۽ سماجي تربيت منتقل ڪرڻ ايئن لڳندو آھن ته ڪو جادو ئي آھي. تازو ئي سالياني پروگرام ۾ منظور علي ٿھيم جي تخليقي ڪيل خاڪي “شھيد ذولفقار علي ڀٽو جي زندگي جي جھلڪ”! ۾ اسد الله پنجارو دل و جان سان ڪردار ادا ڪري ان پروگرام ۾ چار چنڊ لڳائي ڇڏيا. اسد الله پنجارو نھايت ئي سنجيده قسم جو ڪم ڪيو ۽ شھيد ذولفقار علي ڀٽو کي خراج تقسيم پيش ڪندي تيار ڪيل ٽيبلو ۾ شھيد ذولفقار علي ڀٽو جو ڪردار نڀايو. اسلامي سربراه ڪانفرنس, جلسن کي خطاب ڪرڻ جيل ۾ قيد ٿيڻ, ۽ بينظير ڀٽو سان جيل اندر ملاقات ۽ ڦاسي گھاٽ ڏانھن وڃڻ وارا ڪردار نڀايا. حيرت جھڙي ڳالھ آھي ته ڪيئن ھڪ چوڏھن سالن جي ٻار ڀٽو صاحب جو اھڙو ته ڪردار ادا ڪيو ته ائين محسوس ٿيو ته اُھو دور واپس موٽي آيو ھُجي ۽ ڀٽو کي ڦاھي گھاٽ ڏانھن نيو پيو وڃين ۽ جڏھن ڀٽو صاحب جي ملاقات جيل اندر بينظير ڀٽو سان ٿي ته اکيون آبشار بڻجي ويو ۽ اکيون بند ڪري اسڪول اندر مھارتون سيکاريندڙ استادن ۽ کين تربيت ڏيندڙ ڊائريڪٽر مصطفي نظاماڻي, منظور علي ٿھيم ۽ اسڪول مئنيجيمنٽ کي سلام جو توپون ڏيڻيو پيون. اسد الله پنجارو پاڻ ڀٽو صاحب جو ڪردار نڀائيندي ايترو ته حاوي ٿي ويو جو ڏسندڙن ۾ مڪمل خاموشي ڇائنجي وئي, اکيون ڀرجي آيون ۽ جڏھن ڀٽو صاحب جو جيل ۾ انٽرويو ورتو ويو ته اسد الله پنجارو لفظن جي خوبصورت ۽ سنجيدگي سان ادائگي ڏيکاري جو حال ۾ ويٺل مھمان بي ساخته ٿي اٿي بيھي تاڙيون وڄائڻ تي مجبور ٿي پيا, اسد الله جي استعمال ڪيل لفظن مان حقيقي ڀٽوازم جي جھلڪ نظر اچي وئي ھُجي, محسوس ٿيو ته ڀٽو زنده آھي! ڀٽو زنده آھي! استعمال ڪيل جملن ۾ سوال ۽ جوابن جي ڏي وٺ ٿي ته ڀٽو: قوم کي تنھنجو ملڪ کي ڏنل خدمتون وسري ويون ڇا جو توھان کي ھن ڪال ڪوٽڙي ۾ بند ڪري ڇڏيو اٿن! جواب: مون پاڪستان کي ڇا,ڇا نه ڏنو آئين ڏنم, طاقتور فوج ڏنم, اسٽيل ملز جھڙا بيشُمال ادارا ڏنم, پاڪستان کي اسلامي ملڪن جو اڳواڻ بڻايم ۽ قاديانين کي غير مسلمان قرار ڏيارڻ جو بل پاس ڪرايم! توھان کي ڦاسي جي سزا ڇو ڏني پئي وڃين! ڀٽو جو جواب: ڇو ته آئون ڌرتي جو پُٽ آھيان, جُھڪڻ منھنجي خون ۾ شامل ناھي, اسان ڪنڌ ڪپائڻ سکيا آھيون پر ڪنڌ جھُڪائڻ ڪڏھن ۽ ھرگز به نه! اھڙا جملا ڏسي احساس ٿيو ته اسد الله جھڙا شاگرد ئي اصلي سمجي اڳواڻ آھن جيڪي اداڪاري جي سھاري پوري سنڌ کي ڀٽوازم جو اصلي مفھوم سمجھاڻ لا۽ محنت ڪري سندن اڳيان خاڪو پيش ڪيو. شھيد بينظير ڀٽو اسد الله پبجارو جي پسنديده سياسي شخصيت آھي. سُٺي انگريزي ڀرپور تخليقي صلاحيتُن سان مالامال اسد الله پنجارو مستقبل ۾ سٺو ليڊي ٿيڻ جي خواھش رکي ٿو ۽ پنھنجي ڪاميابي لا۽ پنھنجي ما۽ پي۽ محمد پريل پنجارو ۽ پنھنجي استاد منظور علي ٿھيم جي دُعائُن ۽ محنت کي سمجھي ٿو. اسد الله پنجارو پئراگن اسڪول ۾ خالي ڇپيل ڪتاتن اندر سبقن کي نه بلڪي زندگي جي حقيقتُن کي پاڻ پروڙي سماج کي سمجھائڻ ٿو چاھي ته اسان کي ڇا سيکاريو ويو آھي ۽ اڄ ھي سماج اسان کي ڇا سيکاري ۽ ڏيکاري رھيو آھي,! تعليمي ادارا خالي سبق پڙھائڻ جا ذميوار ناھن نه, نه, بلڪي اصلي تعليمي ادارا مھارتون سيکارڻ جا ذميوار آھن. شال سنڌ ۾ پيراگن اسڪول ۽ اسد الله پنجارو جھڙا شخص پيدا ٿين ته سنڌ سماجي, اقتصادي ۽ تعليمي ھُنر ۾ يورپ کان گھٽ نه ھُوندي…….!
